Brama Wysoka w Gryficach


Brama Wysoka, znana również pod niemiecką nazwą Hohes Tor, to niezwykle istotny element historycznych fortyfikacji Gryfic. Jej budowa sięga XV wieku, co czyni ją świadkiem wielu wydarzeń, które miały miejsce w tym regionie.

Stanowi ona nie tylko cenny zabytek architektury, ale również symbol minionej epoki, gdy miasto otoczone było murami obronnymi.

Położenie budowli

Obiekt, o którym mowa, obecnie zlokalizowany jest w centralnej części miasta Gryfic, będąc jednocześnie najodleglejszym punktem jego zabudowy w kierunku południowym od Starego Miasta. Kalenica budowli jest skierowana ku ulicy Murarskiej, a jej lokalizacja znajduje się prostopadle do drogi wojewódzkiej nr 109, która jest częścią ulicy Wysoka Brama. Poza swoimi funkcjami obronnymi, brama służyła także jako punkt poboru podatków (myta) dla kupców, rzemieślników i rolników, którzy przybywali do miasta, aby sprzedać swoje towary w trakcie targów i jarmarków.

Ta imponująca budowla została zrealizowana w miejsce wcześniejszego obiektu o podobnym charakterze, który datowany jest na 1300 rok. W dokumentach historycznych brama występuje pod różnorodnymi nazwami, takimi jak brama Szczecińska (łac. valva Zezinensis), Kamieńska, Nowogardzka czy Stargardzka. Wszystkie te nazwy odnosiły się do grodów, które były celem średniowiecznych szlaków handlowych. Brama była jedną z trzech, które pełniły swoją rolę w Gryficach.

Dzisiaj, obok bramy Kamiennej, stanowi ona ważny zabytek, który został wpisany do rejestru zabytków dziedzictwa narodowego (numer rejestru 52 z 30 lipca 1955 roku). Historia bramy sięga XVII wieku, kiedy to była ona połączona z tzw. przedbramem (barbakanem) za pomocą drewnianego mostu, który przebiegał nad fosą. Wspólnie z tymi elementami oraz murem obronnym, tworzyła ona południowy kompleks obronny miasta, będąc świadkiem wielu wydarzeń z jego bogatej historii.

Wygląd zabytku

Brama Wysoka to zabytek o fascynującej architekturze, zbudowana na prostokątnym planie o wymiarach 9,5 × 11,7 metra. Surowcem budowlanym jest cegła, a sposób jej łączenia oparty na strukturze wendyjskiej nadaje jej niepowtarzalny urok. Zabytek wyłania się z linii murów obronnych, ją przeszły w 3/5 części na zewnątrz, co sprawia, że ma imponującą powierzchnię wynoszącą 79 m² oraz kubaturę równą 426 m³.

Fasada bramy skierowana jest ku Staremu Miastu, co nadaje jej szczególnego znaczenia. Centralna część obiektu odznacza się przejściem, które jest zwieńczone dwoma ostrołukowymi arkadami. Ta przestrzeń pod balkonowym stropem, zbudowanym z drewna, ma swoją unikatową atmosferę. Na wewnętrznej stronie arkuady, widoczne jest obustronne wgłębienie, które pozostaje świadectwem historii brony. Oprócz głównego przelotu, w ścianie północnej ukryte jest wejście prowadzące do górnych izb, które posiadają łuk odcinkowy oraz strome, ceglane schody.

Nad arkadą w północnej elewacji można zauważyć fryz arkadkowy, który wzbogaca dekorację. Powyżej znajdują się pięcioelementowe blendy prostokątne, z tynkiem w białym kolorze, z czego trzy środkowe są większe, a dwie boczne mniejsze, oddzielone od siebie pionową laską. Trzy centralne blendy przerywają późniejsze okna o pełnych łukach, znajdujące się na dwóch kondygnacjach. W południowej elewacji również umieszczono cztery okna, które rozmieszczone są na dwóch poziomach i posiadają podobne do północnych otwory w postaci prostokątnych blend. Poniżej znajdują się mniejsze ostrołukowe wersje, które przypominają ślepe bifora.

Boczna, wschodnia elewacja wyróżnia się bardziej złożonym rozplanowaniem, w którym można dostrzec siedem blend, z których wspomniane dwie skrajne z maswerkiem zostały oddzielone pionową laską. Niżej występują ostrołukowe bliźniacze elementy, wskazujące na inspirację biforium. Zachodnia elewacja jest podobna do wschodniej, z pięcioma blendami, a spośród nich jedna szersza z maswerkiem również posiada pionową laskę; pod nią ulokowano małą, biforową blendę. W prawym rogu natomiast umieszczono rząd trzech blend średnich, zamkniętych półkoliście.

Korpus bramy przeszedł modyfikacje po tragicznym pożarze miasta w 1658 roku, w wyniku czego obniżono jego wysokość oraz nadano mu czterospadowy dach z krótką kalenicą i niewielką czworoboczną wieżyczką. Efektem tej transformacji jest harmonijne połączenie gotyku i renesansu, które można podziwiać do dziś. Dodatkowo, wschodnia strona bramy zachowała fragmenty muru ułożonego w technice wendyjskiej, stanowiące integralną część tego niezwykłego zabytku.

Współczesna funkcja obiektu

Obiekt, który niegdyś pełnił ważną rolę w regionie, po zakończeniu wojen napoleońskich w XIX wieku stracił swoje pierwotne znaczenie. Z braku dostępnych źródeł historycznych dotyczących jego dalszej funkcji, wiadomo jedynie, że po II wojnie światowej stał w opuszczeniu przez długi czas. W latach 60. XX wieku brama została zaadaptowana przez Zespół Szkół Zawodowych w Gryficach, obecnie znany jako Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Czesława Miłosza. W tym okresie obiekt służył jako miejsce organizowania różnych wydarzeń o charakterze kulturalno-oświatowym.

Na terenie bramy stworzone zostało również mini muzeum, którego celem było gromadzenie materialnych i pisanych śladów historii lokalnej. W latach 90. XX wieku, obiekt zaczęto wykorzystywać również do działalności gastronomicznej oraz kawiarnianej, co stanowiło kolejną formę integracji społeczności lokalnej.

W wyniku uchwały Rady Miejskiej w Gryficach z dnia 7 lutego 2006 roku, brama Wysoka została przekazana Gryfickiemu Domowi Kultury, a w jej wnętrzu zorganizowano Muzeum Ziemi Gryfickiej. Oficjalne otwarcie muzeum miało miejsce 12 grudnia 2005 roku. W jego zbiorach znajdują się eksponaty, które przybliżają dzieje Gryfic, a także stworzono Galerię „Brama” do organizacji wystaw artystycznych oraz kameralnych koncertów.

W ramach rewitalizacji obiektu, która miała miejsce w 2005 roku, brama przeszła kompleksową przebudowę i stała się punktem informacji turystycznej. Projekt obejmował szereg prac, takich jak remont ścian przyziemia, więźby, pokrycia dachowego, a także konserwację stropów oraz przebudowę schodów prowadzących na wyższe kondygnacje.

Dodatkowo, wymieniono stolarkę okienną oraz drzwiową, stworzono nową elewację, a także wykonano ściany działowe i posadzki. Uwzględniono również nowe instalacje energetyczne, sanitarne oraz kanalizacyjne, co przyczyniło się do nowoczesnego charakteru tego historycznego obiektu.

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo zachodniopomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30.09.2024 r.
  2. A. Borgula. Duma z Gryfic. „Panorama gryficka”. , nr 11 (127), R. V. s. 9.
  3. Urząd Miejski w Gryficach, Uchwała RM w Gryficach, nr XXXIII/342/2006, z dn. 07.02.2006 r.
  4. a b c d K. Szczygieł: Raport o stanie zabytków w Gryficach [w]: K. Kozłowski (pod red.), Ziemia Gryficka 1945-1985. s. 128-129.
  5. a b Urząd Miejski w Gryficach: Zabytki. W źródłach jest błędnie podawane, że obiekt został zbudowany na planie kwadratu. Za: K. Szczygieł: Raport o stanie zabytków w Gryficach [w]: K. Kozłowski (pod red.), Ziemia Gryficka 1945-1985. s. 128-129.
  6. Urząd Miejski w Gryficach: Kultura. [dostęp 31.07.2011 r.]
  7. S. Rzeszowski: Z dziejów Gryfic [w]: T. Białecki (pod red.), Ziemia Gryficka 1969. s. 71.
  8. Prócz bramy Wysokiej miasto posiadało również bramy: Kamienną i Reską. Ta ostatnia została rozebrana pod koniec XIX w. S. Rzeszowski: Z dziejów Gryfic [w]: T. Białecki (pod red.), Ziemia Gryficka 1969. s. 71,73.
  9. S. Rzeszowski: Z dziejów Gryfic [w]: T. Białecki (pod red.), Ziemia Gryficka 1969. s. 71,73,100.

Oceń: Brama Wysoka w Gryficach

Średnia ocena:4.65 Liczba ocen:8